Ulica Przemysłowa w Braniewie

---

Toponimia

Historia nadawania nazw ulic w Braniewie sięga roku 1845, kiedy to oficjalnie ustalono ich oznaczenia. Początkowo ulica nosiła nazwę Logenstraße, co bezpośrednio odnosiło się do loży wolnomularskiej, która powstała w 1835 roku w tej lokalizacji. Z biegiem lat nazwa ta stała się utrwalonym elementem miejskiego krajobrazu.

Jednakże, w wyniku wydarzeń historycznych, zmiany były nieuniknione. W 1934 roku rozwiązano wspomnianą lożę „Bruno zum Doppelkreuz”, a rok później, w 1935 roku, Minister Spraw Wewnętrznych Wilhelm Frick wprowadził całkowity zakaz działalności wolnomularstwa na terenie Niemiec. W efekcie tego, nazwa ulicy również musiała zostać zmieniona.

Nazwę przekształcono na Otto-Weinreich-Straße, upamiętniając tym samym osobę kreisleitera Weinreicha, który był szefem lokalnych struktur NSDAP w Braniewie. Jego tragiczna śmierć w wypadku samochodowym w lipcu 1934 roku, po opóźnieniu w powrocie z zebrania partyjnego, dodała nowego kontekstu do nowej nazwy. Zmiana ta, mająca miejsce w 1935 roku, obowiązywała do końca II wojny światowej.

Po zakończeniu wojny, wprowadzono nowe polskie nazwy dla ulic, jednak ani Logenstraße, ani Otto-Weinreich-Straße nie znajdowały się w kręgu akceptowalnych terminów, biorąc pod uwagę ideologiczne uwarunkowania tamtego okresu. W pierwszych latach po wojnie, ulicę określano jako ul. Rzeźnicza, ale dopiero być może w 1947 roku, w czasie gdy nadawano oficjalne nazwy ulicom Braniewa, nadano jej obecną nazwę – ul. Przemysłowa.

Historia

Ulica Przemysłowa w Braniewie ma bogatą historię, której początki sięgają średniowiecza. Rozpoczęła się przy rynku Nowego Miasta Braniewa (Neustädtischer Markt), współcześnie znanym jako plac Piłsudskiego. Ten obszar, pierwotnie będący łasztownią miejską, posiadał swoje pierwsze wzmianki już w latach 1436 oraz 1452. W miarę upływu czasu przy łasztowni zaczęto formować rynek przedmiejski (Vorstädtischer Markt), a tym samym rozwijały się liczne ulice odchodzące od centrum.

Intensywna urbanizacja ul. Przemysłowej rozpoczęła się w XIX wieku. W 1867 roku wzniesiono gazownię miejską, a w 1881 roku – rzeźnię. W 1885 roku na tej ulicy powstała siedziba loży wolnomularskiej. W XIX w. zbudowano również zakład piwowarski Vereinsbierbrauerei Braunsberg, znany jako Siebenbrüder-Brauerei, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza browar siedmiu braci, a nazwa ta odnosi się do siedmiu udziałowców tego przedsiębiorstwa. Niestety, browar ten musiał stawić czoła konkurencji znacznie potężniejszego browaru Bergschlößchen, który znajdował się po drugiej stronie rzeki Pasłęki i przetrwał do czasów współczesnych.

W 1914 roku, gdy główny piwowar został zmobilizowany do wojska, browar został zamknięty. Po wojnie, w 1919 roku, zakład został zakupiony przez Wilhelma Freiberg, który w 1920 roku zrealizował tam zakład garbarski, z siedzibą przy Logenstraße 3. Przy tej samej ulicy funkcjonowały również lokale gastronomiczne, takie jak restauracja Klautke`s Garten oraz piwiarnia Zur Loge, która w latach 30. XX wieku zmieniła szyld na Bürgergarten, aby uniknąć konfliktu z władzami.

Loża „Bruno zum Doppelkreuz”

Loża masońska w Braniewie powstała 15 października 1835 roku. Dnia 18 marca 1836 roku została ustanowiona fundacja, a 29 października tego samego roku loża została uroczyście poświęcona pod nazwą „Bruno zum Doppelkreuz”. Ta instytucja istniała przez niemal 100 lat przy ulicy, pod adresem Logenstraße 8, będąc częścią wielkiej loży berlińskiej Zu den drei Weltkugeln (Pod Trzema Globami). Loża miała swoje korzenie w średniowiecznych stowarzyszeniach rzemieślniczych, różniąc się od cechów. Ideologia loży, opracowana przez Jamesa Andersona w 1723 roku, skupiała się na godności człowieka oraz na idei braterstwa i równości.

W 1860 roku loża liczyła 80 członków, do 1902 roku liczba ta spadła do 51, a w 1914 do 50. Spotykali się oni w pierwsze wtorki każdego miesiąca, z wyjątkiem lipca i sierpnia, a wśród ich szeregów znajdowali się prominentni przedstawiciele lokalnej społeczności, tacy jak przedsiębiorcy, nauczyciele czy właściciele majątków ziemskich. To właśnie ta loża stanowiła inspirację dla nazwy ulicy – Logenstraße. Niestety, po dojściu do władzy NSDAP, loże masońskie stały się obiektem represji i ostatecznie zostały zlikwidowane. W wyniku tego, 8 sierpnia 1935 roku minister spraw wewnętrznych Wilhelm Frick ogłosił wygaszenie wszystkich lóż w Niemczech, jednak loża w Braniewie zakończyła działalność wcześniej – 18 września 1934 roku.

Gazownia

Gazownia, którą zbudowano w 1867 roku, miała swoją lokalizację przy Logenstraße 14, jednak jej infrastruktura rozciągała się po obu stronach ulicy. Linie gazociągowe obejmowały całe miasto, ponieważ gaz w tym okresie był kluczowym surowcem, wykorzystywanym nie tylko jako źródło energii, ale także do oświetlania domów i ulic. Gazownia przetrwała II wojnę światową oraz pożogę frontu Armii Czerwonej w 1945 roku. Podczas przekazywania miasta polskim władzom 7 lipca 1945 roku, gazownia wymieniana była jako jeden z nielicznych ocalałych zakładów.

Jednak z powodu braku odpowiedniej kadry fachowej oraz nieuruchomienia zakładu w pierwszym okresie po wojnie, różne elementy wyposażenia zostały wykorzystane do uruchomienia gazowni w Olsztynie i Górowie Iławeckim, a gazomierze z Braniewa sprzedano do Warszawy. W ten sposób gaz pochodzący z sieci został zastąpiony gazem w butlach, co trwa do dziś, a obiekty gazowni w końcu zostały rozebrane, a ich lokalizacja jest obecnie zupełnie nieczytelna.

Rzeźnia miejska

W 1881 roku pomiędzy Logenstraße a rzeką Pasłęką powstała znaczna rzeźnia miejska (Städtischer Schlachthof), która obejmowała halę rzeźniczą, pomieszczenia do badania mięsa, budynki dla zwierząt, chłodnię oraz mieszkanie dozorcy. W 1900 roku rzeźnia przeszła rozbudowę i miała adres Logenstraße 21. Funkcjonowała nieprzerwanie aż do końca II wojny światowej, a nawet w okresie okupacji radzieckiej w 1945 roku prowadziła działalność przemysłową. Kiedy miasto przekazano polskim władzom 7 lipca 1945 roku, rzeźnia również znalazła się na liście przetrwałych zakładów.

Zakład został reaktywowany w 1946 roku i zatrudniał weterynarza, administracyjnego pracownika i pracownika fizycznego. W 1948 roku rzeźnia osiągnęła przychody w wysokości 1 miliona ówczesnych polskich złotych, a kolejne pół miliona na rozbudowę przyznał wojewoda olsztyński. Dzięki staraniom Longina Malińskiego uruchomiono chłodnię oraz wytwórnię sztucznego lodu.

Garbarnia

W 1919 roku nieczynny browar Siebenbrüder-Brauerei przy Logenstraße 3 został odkupiony przez Wilhelma Freiberg, który w 1920 roku uruchomił zakład garbarski pod nazwą Freibergische Lederfabrik. W miejskim pejzażu istniały wtedy jeszcze dwie inne garbarnie, zlokalizowane przy ul. Kościuszki oraz Rzemieślniczej. Zakład garbarski przetrwał działania wojenne, ale niestety, jego wyposażenie zostało zagrabione w 1945 roku podczas rządów radzieckich.

Po wojnie, zakład został uruchomiony ponownie 3 kwietnia 1947 roku, a w październiku 1948 roku już zatrudniał 160 osób, zwiększając zakres i moc produkcyjną. Zamiast jedynie twardych skór i podeszew, zakład zaczął produkować skóry juchtowe, co zapoczątkowało współpracę z Lubelskimi Zakładami Obuwia, która utrzymywała się do lat 90. XX wieku. Wysokiej jakości juchty z Braniewa znajdowały zastosowanie w produkcji obuwia wojskowego. Niestety, przekształcenia gospodarki wolnorynkowej lat 90. doprowadziły do likwidacji garbarni, a zakład nr 2 został zamknięty. W 1996 roku liczba pracowników została zmniejszona do 162 osób, a w końcu, w 1999 roku, zakład definitywnie zakończył swoją działalność.

Oczyszczalnia ścieków

Początek XX wieku to także czas dynamicznego rozwoju miasta i wzrostu liczby jego mieszkańców. Do 1939 roku liczba ludności podwoiła się, co spowodowało zwiększone zapotrzebowanie na wodę pitną i poważny wzrost ilości ścieków. W miastach powstały sieci kanalizacyjne, a oczyszczalnia ścieków została umiejscowiona przy Logenstraße. Projekt oczyszczalni oraz sieci kanalizacyjnej został zrealizowany w latach 1919-1939 przez firmę H. Scheren z Düsseldorfu. Oczyszczalnię stanowiły dwa osadniki Imhoffa, które zapewniały odpowiednie oczyszczenie mechaniczne ścieków.

Rok 1945 przyniósł zniszczenia, nie oszczędzając oczyszczalni oraz systemów wodno-kanalizacyjnych. Powstało Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej, w którego ramach utworzono Zakład Wodociągów i Kanalizacji. W początkowym okresie działano priorytetowo na rzecz dostępu do wody pitnej, realokując środki na nową oczyszczalnię, którą wybudowano w latach 1994-1996 przy ul. Przemysłowej 26. Nowa oczyszczalnia, o przepustowości 12 tys. metrów sześciennych na dobę, została otwarta 18 października 1996 roku. W efekcie cięcia kosztów zrezygnowano z części infrastruktury, co doprowadziło do problemów z fetorem w mieście z powodu błędów w realizacji projektu.

Ulica po 1945 roku

Po wojnie zabudowa ulicy nie została zniszczona w takim stopniu, jak to miało miejsce w centrum miasta, a większość budynków przetrwała wojenny kataklizm. Niestety, współcześnie nie istnieje już ani gazownia, ani garbarnia, ani rzeźnia miejska. W latach powojennych, budynek loży wolnomularskiej przekazano w 1946 roku na siedzibę braniewskiego hufca Związku Harcerstwa Polskiego, a potem był pieczołowicie wykorzystywany jako siedziba Powiatowego oraz Miejskiego Ośrodka Kultury.

W 1997 roku w Miejskim Ośrodku Kultury uruchomiono kino na 90 miejsc, co było wynikiem decyzji nadzoru budowlanego, który zamknął salę kinową przy ul. Gdańskiej. Po przeniesieniu MOK w 2003 roku do nowo odbudowanego obiektu przy ul. Gdańskiej, znanego jako Braniewskie Centrum Kultury, budynek byłej loży pozostał nieużytkowany i ulegał stopniowej degradacji. Obiekt był wielokrotnie okazją do czysto wandalskich aktów, a także kradzieży.

Po wielu nieudanych przetargach, w 2006 roku miasto sprzedało ten budynek za 60 tys. złotych, jednak do 2024 roku nadal pozostaje on niezagospodarowany. Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Elblągu sp. z o.o. przejęło część obiektów byłej rzeźni miejskiej, z adresem Przemysłowa 9, gdzie świadczy swoje usługi transportowe i przeglądowe.

18 czerwca 2012 roku cała ulica Przemysłowa przejęła ruch kołowy między lewo- i prawobrzeżną częścią Braniewa, gdy zamknięto most w ciągu drogi krajowej nr 54. Na czas remontu zainstalowano tymczasową konstrukcję mostu, która służyła do grudnia 2012 roku. 6 września 2012 roku Rada Powiatu Braniewskiego przekształciła ulicę Przemysłową z kategorii drogi powiatowej na gminną (razem z ul. PCK, placem Grunwaldu oraz Piłsudskiego).

17 października 2016 roku rozpoczęto budowę stałego mostu łukowego pomiędzy ul. Przemysłową a PCK. Zakończenie prac miało miejsce 15 czerwca 2018 roku, a koszt inwestycji wyniósł 5,5 miliona złotych. Most o długości 55 m i szerokości ponad 13 m został zaprojektowany, aby wytrzymać obciążenie 40 ton. Na jego terenie umieszczono również nowoczesne oświetlenie, co z pewnością przyczyniło się do poprawy infrastruktury w tym obszarze.

---

Oceń: Ulica Przemysłowa w Braniewie

---