Plac Grunwaldu w Braniewie

---

Historia do 1945

Historie, które do dziś można odnaleźć na terenach związanych z budynkiem sądu, zakładem karnym oraz przestrzenią placu Grunwaldu, mają swoje korzenie w dawnych czasach. Obszar ten, znany wcześniej jako am Johannisfriedhof, co oznacza „przy cmentarzu św. Jana”, przeszedł szereg przemian nazewniczych. Po pewnym czasie przyjął nazwę Am langen Teich i nawiązał do nowej drogi, której nadano miano Teichstraße, wyprowadzającej od istniejącego stawu (niem. Teich), który ostatecznie został zasypany na przełomie XIX i XX wieku.

Od połowy XIX wieku plac Grunwaldu zaczął być kojarzony z nazwą Bauer-Köslin, co można przetłumaczyć jako rolniczy Koźlin, z racji obecności lokalnych gospodarstw rolnych. W tym czasie wyróżniał się on na tle innych obszarów, jak Töpper-Köslin, zwanego Koźlin garncarzy, który znajdował się przy ulicy Dammstraße, obecnie znanej jako ulica Morska. W sąsiedztwie Teichstraße, nieopodal murów miasta, znajdował się główny rewir stodół Starego Miasta, Hauptscheunenvierter, ponieważ przepisy przeciwpożarowe zabraniały składowania łatwopalnych materiałów, takich jak słoma, w obrębie miejskich murów.

Seria stodoły znajdowała się na znacznie większym terenie dzielnicy Koźlin i rozciągała się na ulice takie jak Grüne Straße (Spacerowa) oraz Schulstraße (Marynarska), a część mieszkalna Koźlina koncentrowała się wokół Kreuzstraße (ul. PCK). Niestety, stodoły często stawały się ofiarami pożarów. Przykładowo, 15 września 1845 roku wielki pożar przetoczył się przez przedmieści Koźlin, niszcząc 42 budynki, w tym 27 stodół, 7 szop, 7 stajni oraz magazyn uprzęży. Kolejny znaczny pożar miał miejsce 13 maja 1858 roku, w którym zniszczono dodatkowe 17 stodół i 6 szop, w tym wiele zwierząt gospodarskich.

Choć te tragiczne wydarzenia przyniosły zniszczenie, to pozytywnym efektem był proces odbudowy, który transformował obszar z wiejskiego na miejski. W 1849 roku przy Teichstraße zainstalowano studnię, a do II połowy XIX wieku plac Grunwaldu zyskał zwartą zabudowę miejską. Odporniejsze budynki, w tym stodoły, zachowały się, mimo że co jakiś czas były ofiarami kolejnych pożarów.

Braniewo uzyskało status miasta garnizonowego w 1772 roku, a w 1898 roku wzniesiono pierwsze koszary, znane jako „białe koszary”, przy ul. Moniuszki. Przed tym wydarzeniem żołnierze batalionu fizylierów stacjonowali w barakach i stodołach przy Teichstraße, gdzie również odbywały się ich szkolenia. Od około 1830 roku pobliski Stadtpark (plac Wolności) wyznaczono jako plac do ćwiczeń wojskowych.

W okolicach 1900 roku przy Teichstraße 2 (obecnie pl. Grunwaldu 2a) powstało więzienie. Jego lokalizacja obok nowo wybudowanego w 1879 roku gmachu sądu rejonowego i okręgowego nie była przypadkowa. W 1919 roku przeprowadzono modernizację ulicy, przekształcając Teichstraße z gruntowej drogi w ulicę miejską o wyasfaltowanej nawierzchni.

Fundacja św. Magdaleny

W latach 1906-1907 rozpoczęto dużą inwestycję dobroczynną pod przewodnictwem pastora Schawallera oraz parafii ewangelickiej, która miała na celu stworzenie fundacji św. Magdaleny (Magdalenenstift) przy Teichstraße 37. Fundacja ta miała na celu pomoc 80 dziewczętom, by mogły one odnaleźć swoje miejsce w społeczeństwie. Projekt ten był ogromny, obejmując 7 budynków mieszkalnych oraz obiekty gospodarcze z pięknym ogrodem owocowo-warzywnym i 60 morgami ziemi.

Podopiecznymi fundacji opiekowały się diakonise z Macierzystego Domu Diakonijnego w Królewcu, które uczyły dziewczęta różnorodnych umiejętności, takich jak szycie, pranie, gotowanie i prace polowe. Fundacja prowadziła również własne gospodarstwo. Dodatkowo, w prawym skrzydle budynku urządzono pralnię, która zajmowała się nie tylko własnymi potrzebami, lecz również obsługiwała zlecenia od mieszkańców Braniewa oraz pobliskich miejscowości, takich jak Frombork, Krynica Morska, Tolkmick i Elbląg.

W czasach wojny pralnia była odpowiedzialna za obsługę również jednostek wojskowych oraz szpitali polowych. W nowo wybudowanym skrzydle fundacji powstał zakład tkacki, gdzie przeszkolone dziewczęta uczyły się tkania tkanin oraz szycia różnorodnych wyrobów, takich jak ręczniki, narzuty i zasłony. Produkcja obfitowała w sukces, a wszystkie wytwarzane towary znajdowały nabywców. Młode dziewczęta pozostawały w fundacji zazwyczaj do ukończenia dziewiętnastego roku życia.

Niestety, w ostatnich miesiącach II wojny światowej, w 1945 roku, obiekty fundacji uległy zniszczeniu w wyniku działań wojennych, a po wojnie pozostałości fundacji zostały rozebrane bez śladu.

Historia po 1945

W wyniku wydarzeń po II wojnie światowej, plac zyskał swoją współczesną nazwę – plac Grunwaldu. W latach 1963-1965 przy skrzyżowaniu ul. PCK oraz placu Grunwaldu wzniesiono nowy budynek Szkoły Podstawowej nr 3 im. generała Iwana Czerniachowskiego. Obecnie szkoła nosi zaszczytne imię Senatu RP. Jej adres to ul. PCK 4, aczkolwiek bardziej widoczna jest od strony placu Grunwaldu, gdzie znajduje się zarówno zachodnie skrzydło budynku, jak i wjazd dla samochodów.

W dniu 14 listopada 2011 roku wprowadzono zmiany w organizacji ruchu na placu Grunwaldu. Cały ruch na wszystkich jezdniach placu, jak również na sąsiednich ulicach, takich jak Brzozowa i Różana, został skorygowany z dwukierunkowego na jednokierunkowy. To przedsięwzięcie obejmowało także dostosowanie wlotów od ul. Sądowej, co poprzedzało remont głównego mostu w mieście. W tym czasie wszyscy kierowcy musieli korzystać z placu Grunwaldu, aby ominąć tymczasowy most, który prowadził na drugą stronę miasta.

Na mocy Uchwały nr XXII/227/12 Rady Powiatu Braniewskiego, która miała miejsce 6 września 2012 roku, plac Grunwaldu został przekwalifikowany z drogi powiatowej na drogę gminną, razem z ul. PCK, ul. Przemysłową oraz placem Piłsudskiego.

W okresie od 2021 do 2022 roku plac Grunwaldu przeszedł kolejną modernizację. W wyniku tego przedsięwzięcia zyskał nowe chodniki, a jezdnia została pokryta nową nawierzchnią bitumiczną. Wprowadzono także progi zwalniające w obu kierunkach. W centralnej części placu, gdzie wcześniej znajdowały się tereny zielone, powstał parking mogący pomieścić 53 samochody osobowe. Wzdłuż jezdni w południowej części placu zbudowano dodatkowe zatoczki postojowe na 29 kolejnych aut. Równocześnie wzdłuż całego placu zamontowano dwukierunkową ścieżkę rowerową, a także przeprowadzono kolejną korektę wlotów jezdni z ulicy Sądowej.

Czołg-pomnik

Wczesne lata 70. ubiegłego wieku przyniosły placowi Grunwaldu niezwykły element – czołg T-34-85, który pochodził z jednostki wojskowej JW 2185, stacjonującej tuż obok i zajmującej się szkoleniem specjalistów w zakresie wojsk pancernych. Po likwidacji jednostki, która miała miejsce 31 grudnia 2011 roku (znanej wówczas jako 16 Pomorski Pułk Artylerii), czołg został w pewnym momencie zagrożony usunięciem i próbami przejęcia przez Muzeum Eksploracji w Przeźmierowie, a następnie przez Muzeum Wojskowe w Pile. Aby uchronić go przed wywiezieniem, we wrześniu 2012 roku Rada Miejska Braniewa podjęła decyzję o ustanowieniu czołgu pomnikiem. Dnia 24 września 2015 roku odbyło się odsłonięcie tablicy pamiątkowej przy pomniku, która podkreślała związki mieszkańców miasta z wojskiem. Na tablicy umieszczono napis: „Na znak trwałej więzi Mieszkańców z Polskimi Siłami Zbrojnymi stacjonującymi w Braniewie”.

Ważniejsze obiekty

Na placu Grunwaldzkim w Braniewie znajdują się istotne obiekty, które przyciągają uwagę mieszkańców oraz turystów.

• Zakład Karny w Braniewie, zlokalizowany przy pl. Grunwaldu 2,
• Szkoła Podstawowa nr 3 imienia Senatu RP, który posiada wejście główne od ul. PCK,
• Czołg-pomnik T-34-85,
• Fundacja św. Magdaleny, która nie zachowała się do naszych czasów.

---

Oceń: Plac Grunwaldu w Braniewie

---