Plac Józefa Piłsudskiego w Braniewie

---

Historia

Łasztownia

Początkowe wzmianki o miejscu, gdzie dzisiaj znajduje się plac Piłsudskiego, sięgają średniowiecza i związane są z działalnością łasztowni w obrębie portu miasta Braniewa. W dokumencie miejskim z 1406 roku wymienia się cztery lokalizacje, w których miało miejsce wyładunek towarów po uiszczeniu cła palowego: 1. Brücke (znana również jako Ladungsbrücke, Salzbrücke – okolice Spichlerza Mariackiego i przystani żeglarskiej), 2. Dornbusch, 3. Rotes Wasser (Czerwony Rów), 4. Bollwerk. Miejsce o nazwie „Dornbusch” odnajduje swoje korzenie w opisie granic posiadłości z 1284 roku, wskazując na teren po drugiej stronie Pasłęki portu Starego Miasta (na prawym brzegu), blisko drogi do wsi Rusy. Na tym obszarze, obok współczesnego miejskiego targowiska przy placu Piłsudskiego, znajdowała się ówczesna braniewska łasztownia (niem. Lastadie). pierwsze wzmianki dotyczące tej łasztowni pojawiły się już w latach 1436 i 1452. Oprócz tradycyjnej funkcji przeładunkowej, łasztownia braniewska pełniła także rolę stoczni, będąc miejscem, gdzie budowano statki.

Szpital, budynek „Casino Gesellschaft”

Na placu Piłsudskiego nie można pominąć szpitala św. Ducha, usytuowanego przy Pasłęce. W 1521 roku został on zniszczony przez mistrza krzyżackiego Albrechta w trakcie wojny z Polską. W latach 30. XVI wieku obiekt odbudowano, tym razem pod patronatem św. Andrzeja. W 1804 roku, z obawy przed zawaleniem, budynek został rozebrany, a w 1838 roku w jego miejscu powstał gmach „Casino Gesellschaft”. Po zakończeniu I wojny światowej budynek, niezdolny do utrzymania, został sprzedany. Od 1927 roku był siedzibą muzeum oraz oddziału banku (Sparkasse). W 1945 roku, po wojnie, obiekt rozebrano, pozostawiając jedynie pustą przestrzeń przy moście na rzece Pasłęce.

Hotel Schwarzer Adler

Kolejnym istotnym punktem na placu było Karczma Dolna (Niederkrug), która w późniejszym okresie przekształciła się w luksusowy hotel „Pod Czarnym Orłem” (Schwarzer Adler). Budynek ten znajdował się na skos, wzdłuż nowej drogi (współczesnej ulicy), i przez ponad 500 lat stanowił ważny punkt na mapie Braniewa. Po raz pierwszy wymieniono go w przywileju z 1427 roku, nadanym przez Radę Starego Miasta, przyzwalającym Peterowi Reymanowi na budowę karczmy na placu przy szpitalu św. Ducha. Z biegiem lat obiekt zmieniał swoją formę i nazwę (m.in. Unterkruge, Adlerkruge, Zum Adler, Schwarzer Adler). Przed II wojną światową został wykupiony przez Volksbank, który miał swoją placówkę w części budynku, podczas gdy pozostała część funkcjonowała jako hotel. Po wojnie i ten obiekt został rozebrany.

Targ rybny (Fischmarkt)

Kolejnym ważnym miejscem, które mieściło się na placu Piłsudskiego, był targ rybny (Fischmarkt), rozciągający się wzdłuż rzeki Pasłęki, od Mostu Kotlarskiego w dół rzeki (dzisiaj część miejskiego targowiska przy rzece Pasłęce). Termin Fischmarkt jest używany w dokumentach miejskich już od II połowy XVII wieku (przykłady z 1683 i 1691). Targ rybny pełnił funkcję miejskiego targowiska, gdzie w dni targowe (w okresie międzywojennym w środy i soboty) sprzedawano nie tylko ryby, ale również różnorodne produkty rolne. W okresie letnim przyjeżdżali rolnicy z Nowej Pasłęki, aby w nocy załadować swoje towary i na rynku czekać na poranny handel. W pobliżu znajdowało się umocnione nabrzeże, gdzie cumowały łodzie. Oprócz mieszkańców Braniewa, również mieszkańcy Nowej i Starej Pasłęki mieli możliwość cumowania w tym miejscu.

W latach 1991–1992 na plac Piłsudskiego przy rzece Pasłęce powróciło targowisko, które zostało przeniesione z ul. Kościuszki. Przebudowano je, instalując nowe pawilony handlowe oraz parking, a cała inwestycja wyniosła 450 tys. złotych (po denominacji). Targowisko otwarto w czerwcu 1992 roku i szybko przyciągnęło wielu handlarzy, co zdecydowanie przyspieszyło uruchomienie linii kolejowej Królewiec-Braniewo oraz zjawisko tani produktów z Rosji. Wzrost liczby odwiedzających spowodował, że władze zauważyły potrzebę budowy mostu łączącego oba brzegi Pasłęki. W rezultacie, kładka została wybudowana w 1993 roku przez firmę Stalbud, a jej otwarcie miało miejsce w styczniu 1994 roku.

Kriegerdenkmal

Obelisk, który stał na placu, był upamiętnieniem żołnierzy poległych w wojnie francusko-pruskiej (1870–1871), służących w 1. wschodniopruskiego batalionie strzelców wyborowych (1. Ostpreußischer Jägerbataillon). Bogato zdobiona żeliwna stela, wyposażona w tabliczki z nazwiskami poległych oraz dedykacją, została odsłonięta 14 sierpnia 1874 roku, aby uczcić czwartą rocznicę bitwy pod Borny, w której zginęło wielu żołnierzy z braniewskiej jednostki. Pomnik miał wysokość 7 metrów i przypominał gotycką wieżę kościoła. W 1920 roku na placu przed pomnikiem stworzono trawniki oraz rabaty z kwiatami. 30 listopada 1930 roku pomnik został wpisany do rejestru zabytków Braniewa. Z biegiem czasu teren wokół pomnika stał się miejscem różnych miejskich uroczystości. W 1938 roku burmistrz Hans-Georg Petrusch wystąpił o zgodę na usunięcie pomnika, co było związane z jego złym stanem. Rzeczywisty motyw burmistrza mógł być także powiązany z politycznymi naciskami, ponieważ plac nosił właśnie imię führera III Rzeszy, podczas gdy pomnik przypominał o bohaterach wcześniejszego systemu. Konserwator wydał zgodę na usunięcie, jednak z zastrzeżeniem, że tablice pamiątkowe powinny zostać umieszczone w innym godnym miejscu, które wskazano jako Pflaumengrund (współcześnie amfiteatr miejski). Ostatecznie pomnik został przeniesiony jeszcze dalej, do Lasu Miejskiego (Stadtwald).

Pomnik był często uwieczniany na fotografiach, jednak w ostatnich przedwojennych ujęciach widać zmiany w stylistyce placu – brakuje alejek, rabat, a także pomnika, natomiast pojawiają się nowe ulice i chodniki. Po obiekcie niestety nie ma już śladów, a dziś to miejsce stanowi przestrzeń rekreacyjną z fontanną.

Po 1945

Po zakończeniu II wojny światowej żaden z historycznych budynków nie przetrwał, co doprowadziło do zmian w układzie i nazewnictwie ulic. Współczesny plac Piłsudskiego (do 1 grudnia 1990 roku to był plac Skowrońskiego) obejmuje obecnie ulice i place z czasów przedwojennych:

• Vorstädtischer Markt – do 1933, 20 kwietnia 1933 przemianowany na Adolf Hitler Platz,
• Am Adler (do 1936 – Adlerstraße) – ulica skosna od „świateł” do Mostu Kotlarskiego,
• Fischmarkt – uliczka wzdłuż rzeki Pasłęki, współczesnie nieodtworzona,
• Neuer Markt – obszar targowiska miejskiego,
• Fabrikstraße – ostatni fragment placu Piłsudskiego przed skrzyżowaniem z ul. 9 Maja oraz ul. Przemysłową.

W latach 70. XX wieku, w okresie inwestycji epoki gierkowskiej, w centralnej części placu zbudowano restaurację, a konkurs na szyld wygrała nazwa „Centralna”. Projekt zakładał jedynie pierwszy krok w kierunku budowy hotelu, który jednak ostatecznie nie został zrealizowany z powodu brakujących funduszy. Restauracja została zamknięta i sprzedana w 1995 roku. W obiekcie powstał pierwszy w mieście supermarket, który funkcjonuje do dziś (pierwotnie jako market „Cent”, potem „Rojal Market”, obecnie znany jako „Biedronka”).

Jednym z elementów tutejszej, sięgającej średniowiecza historii jest miejskie targowisko przy rzece Pasłęce, które otwarto na nowo w czerwcu 1992 roku i trwa do dziś (2024). W końcu XX wieku i na początku XXI wieku, tę przestrzeń zdominowali handlarze z za wschodniej granicy, głównie z Rosji. Dnia 9 listopada 1994 roku, w wyniku przebudowy skrzyżowania ulic Gdańskiej, Kościuszki, Królewieckiej oraz placu Piłsudskiego, pojawiła się pierwsza (i do 2024 roku jedyna) sygnalizacja świetlna w Braniewie, co znacząco ułatwiło ruch na drogach, zwłaszcza w godzinach szczytu. Koszt tej inwestycji wyniósł 5 miliardów ówczesnych polskich złotych.

W 2000 roku, na rogu ulicy Drewnianej i placu Piłsudskiego zbudowano nowoczesne centrum handlowo-usługowe, którego charakterystyczna bryła łączy nowoczesność z detalami architektury z różnych epok. W tym samym roku na elewacji umieszczono duży zegar tarczowy, a później zainstalowano szyld „Galeria Amber”. W 2009 roku zrealizowano projekt nowej fontanny na miejscu średniowiecznego cmentarza, a w 2012 roku obok niej zostały zamontowane granitowe ławki oraz zegar słoneczny.

---

Oceń: Plac Józefa Piłsudskiego w Braniewie

---