Koszary przy ulicy Moniuszki w Braniewie

---

Lokalizacja

Koszary usytuowane są przyulicy Stanisława Moniuszki w Braniewie, w bezpośredniej bliskości stadniny koni, która została zbudowana w latach 1889–1891. W sąsiedztwie można również znaleźć dom prowincjonalny sióstr katarzynek, oddany do użytku w 1906 roku. Równocześnie z budową koszar, zrealizowano również jednotorową linię kolejową Haffuferbahn, która funkcjonowała w latach 1897–1899.

Historia do 1945

Po 1772 roku Braniewo straciło status miasta biskupiego i przekształciło się w miasto garnizonowe. Warto zauważyć, że zanim w 1898 roku wzniesiono pierwsze koszary – zwane „białymi koszarami”, żołnierze batalionu fizylierów przez długi czas zamieszkiwali wynajęte domy, a także baraki i stodoły przy Teichstraße.

Kompleks wojskowy na ulicy Stanisława Moniuszki, która wówczas nosiła nazwę Rodelshöfer Straße, został zbudowany na potrzeby pruskich artylerzystów pod koniec XIX wieku. Oficjalne otwarcie miało miejsce 1 października 1898 roku. W obrębie tego kompleksu, dwa lata później, powstał lazaret wojskowy, który usytuowany był naprzeciwko klasztoru i był stylowo podobny do pobliskich koszar.

W latach 1912-1914 koszary te służyły jako miejsce stacjonowania III batalionu 5. Zachodniopruskiego Pułku Piechoty (5. Westpreußische Infanterie-Regiment Nr. 148). Podczas I wojny światowej, między 1914 a 1918 rokiem, w kompleksie przy ul. Moniuszki funkcjonował szpital dla rannych żołnierzy. Do 1918 roku koszary pozostawały pod kontrolą armii pruskiej, a później przeszły w ręce pododdziałów porządkowych Republiki Weimarskiej.

W kolejnych latach koszary stały się siedzibą szkoły policyjnej. Około 1925 roku opuszczone budynki zaczęły zamieszkiwać rodziny z niższych warstw społecznych. Stan budynków pozostawiał wiele do życzenia, gdyż nie były one dobrze wyposażone, a sanitariaty znajdowały się w osobnych barakach. Od 1933 roku, w związku z przejmowaniem kompleksu przez szkołę dowodzenia Służby Pracy Rzeszy (Reichsarbeitsdienst, RAD), mieszkańcy byli w wielu przypadkach wysiedlani, m.in. do okolicznych budynków w dzielnicy Koźlin.

W 1935 roku wprowadzono w Rzeszy obowiązek służby wojskowej, co przyczyniło się do tego, że Braniewo znowu stało się potężnym garnizonem. W mieście wzniesiono dwa nowoczesne komplexy koszarowe, zlokalizowane wzdłuż Stadtwald Chaussee (drogi prowadzącej do Lasu Miejskiego, obecnie ul. Władysława Sikorskiego) oraz przy Yorckstraße (al. Wojska Polskiego). Dotychczasowy kompleks, zbudowany pod koniec XIX wieku, nie był już w stanie pomieścić wszystkich żołnierzy.

Historia od 1945

Lata 1945–1989

20 marca 1945 roku Braniewo zostało zajęte przez wojska 3 Frontu Białoruskiego. Dnia 16 sierpnia tego samego roku w Moskwie podpisano porozumienie, które utworzyło granicę polsko-radziecką w bliskim sąsiedztwie miasta. Nowa granica została wytyczona około 7 km na północ, co spowodowało konieczność zapewnienia jej ochrony. Właśnie wtedy „Białe koszary” zyskały nowe przeznaczenie i zostały przejęte przez Wojska Ochrony Pogranicza (WOP). Jeszcze w 1945 roku powstała tutaj 22 Komenda Odcinka Braniewo, stając się samodzielnym oddziałem Wojsk Ochrony Pogranicza.

Początkowo składała się ona z 143 żołnierzy, lecz już w 1946 roku liczba ta została zmniejszona do zaledwie 63. Komendą dowodził mjr Karol Strumiłło, a po nim mjr Kazimierz Galicz, który objął dowództwo w październiku 1946 roku. Na podstawie rozkazu MON nr 055/Org. z dnia 20 marca 1948 roku, z istniejącej 22 Odcinka WOP utworzono w koszarach przy ul. Moniuszki 3 Samodzielny Batalion Ochrony Pogranicza (JW 1325), któremu podległy cztery strażnice WOP: Frombork, Gronowo, Mędrzyki i Głębock/Mątyty. W skład batalionu weszły: dowództwo z odpowiednim sztabem, sekcja polityczno-wychowawcza, ochrona sztabu, kwatermistrzostwo oraz plutony, w tym transportowy i łączności.

10 kwietnia 1952 roku w koszarach przy ul. Moniuszki uruchomiono Szkołę Podoficerską Łączności WOP, której celem było szkolenie specjalistów morskich dla WOP-u. Szkoła ta została przeniesiona do Zgorzelca 24 lipca 1958 roku. Z kolei w 1967 roku zainaugurowano działalność 12 Batalionu Rozpoznania Radioelektronicznego, który został podporządkowany Dowódcy Pomorskiego Okręgu Wojskowego. W 1984 roku do opuszczonych koszar przy ul. Moniuszki przeniesiono 16 Pułk Artylerii (JW 3510). Dnia 31 grudnia 1989 roku pułk zakończył swoją działalność w tych koszarach, przenosząc się najpierw do koszar przy ul. Sikorskiego, a następnie w 1994 roku na aleje Wojska Polskiego.

W 1989 roku „białe koszary” zostały przekazane przez Dowództwo Pomorskiego Okręgu Wojskowego władzom miasta Braniewa. W skład przekazanych obiektów weszły m.in. trzy obszerne bloki koszarowe (Moniuszki 22a, 22d, 22e) i sala gimnastyczna. Pomieszczenia wymagały znacznych nakładów finansowych na remont oraz przystosowanie ich do celów oświatowych. W ramach przekształceń wymieniono stolarkę, podłogi, zainstalowano centralne ogrzewanie oraz zbudowano nową instalację elektryczną. Koszt remontu wyniósł około 300 milionów ówczesnych polskich złotych. W związku z wysokością wydatków, modernizacja była realizowana w kilku etapach. Obecnie w tej lokalizacji swoje siedziby mają różnorodne placówki edukacyjne oraz urzędowe.

Szkoła Podstawowa nr 5

Głównym beneficjentem adaptowanych koszar stała się Szkoła Podstawowa nr 5, która od 12 maja 2020 roku nosi imię Ziemi Braniewskiej. Budynki, które przejęła, były bardzo zaniedbane, co opóźniło rozpoczęcie nauki do września 1990 roku. W swoim pierwszym roku funkcjonowania szkoła przyjęła niemal 700 uczniów w klasach I-VI, tworząc 25 oddziałów. W latach 1999-2019 w jednym z budynków (ul. Moniuszki 22d) działało również Gimnazjum nr 2 w Braniewie.

Uczniowie z Osiedla Wojskowego, usytuowanego po drugiej stronie torów, często przekraczali torowisko w miejscach niedozwolonych, gdyż najbliższy przejazd strzeżony był przy ul. Stefczyka, co wiązało się z dużymi utrudnieniami w drodze. Ponieważ stwarzało to zagrożenie, władze miasta postanowiły wydać fundusze na budowę bezpiecznego przejścia. Po trzech latach, w 1992 roku, zrealizowano projekt budowy kładki pieszej nad torami, zlokalizowanej tuż przy szkole.

W grudniu 2009 roku na części boiska szkolnego powstało miasteczko ruchu drogowego, które było oświetlone, wyposażone w ławeczki oraz ogólnodostępne dla mieszkańców. Niestety, w 2022 roku, w trakcie modernizacji kompleksu szkolnego, miasteczko zostało zlikwidowane.

W 2023 roku, z pomocą zewnętrznych funduszy, przeprowadzono kompleksową termomodernizację budynków szkoły. W ramach tej inwestycji zrealizowano szereg działań, takich jak izolacja przeciwwilgociowa, remont elewacji, docieplenie ścian, wymiana pokryć dachowych oraz instalacji elektrycznych i sanitarnych. Obiekt wzbogacił się także o nową infrastrukturę sportową, w tym boisko do piłki nożnej o nawierzchni sztucznej, bieżnię sportową o 4 torach, skocznię w dal oraz rzutnię. Ponadto, zadbano o oświetlenie oraz monitoring terenu, a także o nowy plac zabaw.

Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy

Szkolnictwo specjalne na terenie Braniewa ma swoje początki w roku 1968, kiedy to utworzono pierwszą klasę specjalną w Szkole Podstawowej nr 2 przy ul. Konarskiego. W roku 1986 powstał Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, który wówczas obejmował szkołę podstawową, zasadniczą szkołę zawodową oraz internat, a jego siedziba znajdowała się przy ul. Rzemieślniczej. Początkowo placówka zatrudniała 22 nauczycieli, a kształciła 124 uczniów.

W maju 1990 roku, Urząd Miasta i Rada Miejska zdecydowały o przeznaczeniu części obiektów wojskowych na potrzeby szkoły specjalnej. Rozpoczął się remont budynków pokoszarowych przy ul. Moniuszki, gdzie od sierpnia 1998 roku siedzibę znalazł Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy. Ośrodek ten zajmuje się działalnością dydaktyczną oraz opiekuńczo-wychowawczą dla dzieci z różnymi rodzajami niepełnosprawności intelektualnej. W jego strukturze znajduje się szkoła podstawowa, zawodowa i szkoła przysposabiająca do pracy. W 2005 roku uruchomiono także stołówkę, która zapewnia całodobowe wyżywienie dla wychowanków. Dotychczas w placówce pracuje 38 pedagogów oraz 11 pracowników administracyjnych.

Wojskowa Komenda Uzupełnień (ul. Moniuszki 20)

W roku 1945 utworzono na terenie koszar Rejonową Komendę Uzupełnień. W 1965 roku przemianowano ją na Powiatowy Sztab Wojskowy, a w 1975 roku na Wojskową Komendę Uzupełnień. Funkcjonowała ona przy ul. Moniuszki aż do 2002 roku, kiedy to jej funkcje przejęła WKU w Elblągu. Po tym okresie, budynek przez długi czas zajmował Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a obecnie, od 2023 roku, mieszczą się w nim biura Krajowej Izby Doradców Podatkowych (KIDP).

Obiekty byłych „białych koszar”

Na ulicy Moniuszki w Braniewie znajdują się obiekty, które kiedyś tworzyły zespół „białych koszar”. Obecnie wiele z tych budynków pełni różne funkcje, zaspokajając potrzeby lokalnej społeczności.

• ul. Moniuszki 18 – budynek mieszkalny, który wcześniej służył jako mieszkania dla oficerów,
• ul. Moniuszki 18A,
• ul. Moniuszki 20 – obecna siedziba Wojskowej Komendy Uzupełnień oraz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,
• ul. Moniuszki 22a, budynek nr 6 – miejsce, gdzie znajduje się Szkoła Podstawowa nr 5 im. Ziemi Braniewskiej,
• ul. Moniuszki 22c – budynek usytuowany przy bramie głównej, który stanowi część Szkoły Podstawowej nr 5, a od 2017 roku działa tam Świetlicowy Klub Środowiskowy,
• ul. Moniuszki 22d, budynek nr 4 – w latach 1999–2019 funkcjonowało tu Gimnazjum nr 2, a następnie ponownie utworzono Szkołę Podstawową nr 5,
• ul. Moniuszki 22e, blok nr 12 – Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy,
• sala gimnastyczna,
• kasyno – obecnie nieeksploatowany obiekt,
• niezachowane: blok 10 – to jedyny z głównych bloków kompleksu koszarowego, który nie przetrwał po II wojnie światowej, oraz baraki pomiędzy głównymi budynkami, które pełniły funkcję węzłów sanitarnych, gdyż przed wojną tego typu udogodnienia nie istniały.

Wszystkie te budynki oddają bogatą historię tego miejsca oraz jego transformację na przestrzeni lat, dostosowując się do potrzeb współczesnych mieszkańców Braniewa.

---

Oceń: Koszary przy ulicy Moniuszki w Braniewie

---