Port w Braniewie

---

Lokalizacja braniewskich portów

Braniewo, mimo oddalenia od Zalewu Wiślanego o około 7 kilometrów, było uważane za miasto portowe. W średniowieczu porty nie zawsze znajdowały się przy ujściach rzek, lecz często w głębi lądu na kilku-kilkunastu kilometrach. Takie usytuowanie miało na celu ochronę przed sztormami oraz atakami wrogów, co sprawiało, że porty te określane były mianem portów wewnętrznych. Z kolei przy ujściach rzek budowane były porty zewnętrzne, zwane awanportami, które mogły obsługiwać większe jednostki, niezdolne do dopłynięcia w górę rzeki do portu zasadniczego.

Transport towarów pomiędzy tymi portami realizowano za pomocą mniejszych statków, takich jak lichtugi i burdyn. O początkach wewnętrznego portu w Braniewie nie zachowało się wiele informacji. W zarządzeniu rady miejskiej z 1406 roku wymieniono cztery lokalizacje, w których należało wyładować towar ze statku po opłaceniu cła palowego:

1. Pomost (Brücke),
2. Dornbusch (ciernisty krzew),
3. Czerwony Rów (Rotes Wasser),
4. Bollwerk.

Miejsce zwane „Brücke” odpowiada obecnemu nabrzeżu w Braniewie nad rzeką Pasłęką, gdzie znajduje się przystań żeglarska oraz zachowany ostatni spichlerz – spichlerz Mariacki. W różnych źródłach oraz literaturze miejsce to opisuje się także jako „Ladungsbrücke” oraz „Salzbrücke”. Co się tyczy „Dornbusch” (ciernisty krzew), w dokumentach z 1284 roku opisano je jako zlokalizowane po drugiej stronie rzeki Pasłęki, na prawym brzegu, niedaleko drogi prowadzącej do wsi Rusy. Miejsce to, które pełniło funkcję punktu wyładunku, mieści się w rejonie współczesnego rynku przy placu Piłsudskiego (niem. Fischmarkt).

W tym momencie w średniowieczu oraz później znajdowała się braniewska łasztownia (niem. Lastadie). Czerwony Rów to ciek wodny, który wpada do Pasłęki około 100 metrów na zachód od kościoła św. Krzyża. W tej okolicy, zgodnie z przekazami, miało zostać założone pierwsze miasto Braniewo. Jeszcze w XX wieku to miejsce było wykorzystywane do załadunku oraz spławiania drewna. W połowie XVII wieku wspomniano o znajdującym się tam spichlerzu biskupim.

Ostatnim miejscem załadunku było Bollwerk, co w języku środkowo-dolnoniemieckim oznacza „brzeg rzeki”. Było to drewniane umocnienie z grubych bali, służące jako wał ochronny i grobla, zlokalizowane przy karczmie zwanej Pfahlbude, przed głównym ujściem rzeki Pasłęki do Zalewu Wiślanego.

Historia

Pierwsze okna w historię handlowych powiązań Braniewa z Hanzą otwierają się w 1358 roku. W tym okresie zarejestrowano kupca braniewskiego imieniem Heyne Langhe, któremu zarekwirowano kogę. Zdarzenie to miało miejsce w czasach, gdy toczyły się walki hrabiego Flandrii z Antwerpią. Kolejny istotny dokument dotyczący przynależności Braniewa do Hanzy pochodzi z listopada 1367 roku. Stwierdzono w nim, że sześć miast siostrzanych ma obowiązek wystawić pięć kog, które miały brać udział w wojnie z królem Danii, Waldemarem, prowadzonej przez Hanzę. Obowiązywał również podatek, którego wysokość była obliczana na podstawie wyporności statków.

Flota handlowa Braniewa stanowiła niewielką liczbę jednostek, co w połączeniu z trudnościami w rozbudowie portu wpłynęło na ograniczenia w handlu. Oddalenie miasta od ujścia rzeki Pasłęki sprawiało, że w port mogły zawijać jedynie niewielkie statki. Rzeka ta była średnio spławna, co stanowiło dodatkową przeszkodę. W celu lepszego rozwoju wymiany handlowej konieczne stało się wybudowanie spichlerzy, które powstały w 1401 roku. W 1425 roku dokonano rozbudowy ramp załadunkowych.

Braniewo zyskało reputację miejsca, w którym spływały zagraniczne towary, jak wina, przyprawy, broń, miedź, stal, szkło, olej oraz papier. Miejscowi kupcy w zamian oferowali produkty rolne, w tym len, wosk, skóry oraz miód. Jednak objętość przewożonego towaru pozostawała wciąż na znacznie niższym poziomie niż w popularniejszych portach, takich jak Gdańsk czy Elbląg.

Wkrótce zaczęły się pojawiać problemy związane z obniżeniem głębokości Zalewu Wiślanego i powstaniem usypisk deltowych, co spowodowało oddalenie portu od głównych dróg wodnych. Warunki pogodowe oraz prądy wodne prowadziły do powstawania płycizn, które znacznie utrudniały żeglugę. Podjęto więc wysiłki mające na celu oczyszczenie ujścia rzeki Pasłęki, co okazało się nie tylko trudne, lecz także kosztowne oraz czasochłonne.

W 1553 roku przedstawiciele Braniewa zjawiali się w Gdańsku w sprawach związanych z Hanzą, a w 1557 roku udali się do Lubeki. Mimo zakończenia dokumentacji uczestnictwa Braniewa w Związku Hanzeatyckim w 1604 roku, jeszcze w 1681 roku rada Starego Miasta zaznaczała, że korzysta z praw morskich przyznanych przez Hanzy, a statki z lokalnego portu z powodzeniem docierały do Holandii, Danii i Szwecji.

Do końca XVIII stulecia, mimo kryzysu gospodarczego spowodowanego szwedzkimi wojnami, Braniewo nadal pełniło funkcję ośrodka handlu dalekomorskiego. W tej sytuacji pojawiły się pierwsi armatorem, którzy posiadali statki. Największym z nich okazał się Johann Oestreich (1750–1833), który przez ponad czterdzieści lat zbudował znaczny majątek, głównie dzięki handlowi przędzą lnianą. W jego flocie podlegały dwa statki: „Braunsberg” oraz „Vigillante”, które woziły wyroby do europejskich portów, a nawet do Ameryki Północnej.

Na przełomie XIX wieku parowce, będące własnością spółki kupców braniewskich, zaczęły regularnie kursować, docierając do Pilawy i Królewca. W tym samym czasie rozwój kolei żelaznych diametralnie zmienił układ transportowy. 19 października 1852 roku do Braniewa dotarła pierwsza linia kolejowa, która połączyła miasto z Malborkiem przez Elbląg. Rok później, w 1853, zbudowano trasę do Królewca. Przez Braniewo biegła ważna magistrala kolejowa – Pruska Kolej Wschodnia, budowana na zlecenie państwa pruskiego, która miała łączyć Berlin z Królewcem, aż do granicy prusko-rosyjskiej w Ejtkunach (obecnie Czemyszewskoje).

W latach 1884–1899 dodano kolejne linie, m.in. z Olsztynem przez Pieniężno oraz z Elblągiem, tworząc linię biegnącą nad Zalewem Wiślanym (Kolej Nadzalewowa, niem. Haffuferbahn). Na granicy XIX i XX wieku Braniewo straciło swój ekonomiczny prymat na rzecz innych miast Warmii, szczególnie Olsztyna, którego rozwój przebiegał znacznie szybciej. Transport wodny ustępował miejsca wygodniejszej kolei, co oznaczało nieuchronny upadek portu. Nawet na początku XX wieku w branie portowym przeprowadzano handel przybrzeżny, a ilość towarów docierających do miasta osiagała 4,5 tys. ton, przy czym 4 tys. ton wypływało.

W latach 1905 oraz po 1931 roku rozebrano w porcie trzy najstarsze spichlerze, które pamiętają końcówkę XVII wieku oraz pierwszą połowę XVIII wieku. Po II wojnie światowej, w 1954 roku, zostały zlikwidowane kolejne trzy obiekty, przez co z dawnego zespołu magazynów portowych do czasów obecnych przetrwał tylko najmłodszy ze spichlerzy – spichlerz Mariacki, który dziś pełni zupełnie inną funkcję jako obiekt gastronomiczny.

Przystań żeglarska

W latach 2011–2012 zrealizowano projekt znany jako „Pętla Żuławska”, który doprowadził do powstania przystani żeglarskiej w Braniewie. Miejsce to zajmuje teren historycznego portu, co nadaje mu dodatkowego znaczenia. W ramach projektu zbudowano 30-metrowy pomost cumowniczy, przeznaczony dla jachtów oraz małych jednostek żeglugi śródlądowej, a także powstał budynek bosmanatu.

Równocześnie zagospodarowano otaczający teren, gdzie utworzono między innymi pole biwakowe, ciągi piesze oraz elementy małej architektury, które mają na celu ułatwienie dostępu i poprawę komfortu wypoczynku. Całkowity koszt projektu wyniósł ponad 2,6 miliona złotych, co świadczy o jego skali oraz znaczeniu dla lokalnego rozwoju.

Przystań żeglarska znajduje się przed kładką dla pieszych, w sąsiedztwie budynków browaru. Pomost, który został zlokalizowany wzdłuż nabrzeża, oferuje możliwość cumowania wyłącznie dla małych jednostek, co potwierdza jego dedykowane przeznaczenie w kontekście żeglugi śródlądowej.

---

Oceń: Port w Braniewie

---