Zgromadzenie Zakonne Sióstr św. Katarzyny. Dom prowincjalny „Regina Coeli” w Braniewie

---

Historia

W 1571 roku, w Braniewie, 19-letnia Regina Protmann założyła Zgromadzenie Sióstr św. Katarzyny. Opuściwszy rodzinny dom, osiedliła się razem z dwiema towarzyszkami w starym, nieużywanym budynku, który był częścią majątku jej ojca, znajdującym się nieopodal kościoła św. Katarzyny. W kolejnych latach, Regina Protmann miała zaszczyt utworzyć nowe domy zakonne w takich miejscowościach jak Orneta, Lidzbark Warmiński czy Reszel, a ta liczba pozostała stabilna aż do połowy XIX wieku.

W drugiej połowie XIX stulecia, zgromadzenie przeżyło intensywny rozwój w zakresie działalności edukacyjno-wychowawczej. Oprócz czterech pierwotnych konwentów założonych przez matkę Reginę Protmann w Braniewie, Ornecie, Lidzbarku Warmińskim oraz Reszlu, siostry zaczęły funkcjonować w wielu innych miejscowościach. Wymienić można Jeziorany (1852), Bisztynek (1854), Pieniężno (1856), Barczewo (1857), Dobre Miasto (1858), Biskupiec (1859), Olsztyn (1862), Frombork (1863), Tolkmicko (1868) oraz Królewiec (1870).

Pomimo trudnych lat kulturkampfu (1871–1878), siostry nie zaniechały swoich działań edukacyjnych oraz wychowawczych. Zmagania z brakiem funduszy, głodem oraz ubóstwem na Warmii były poważnym wyzwaniem. Jednak siostry katarzynki otworzyły swoje przyklasztorne szkoły na dziewczęta z ubogich rodzin, nie pobierając żadnych opłat za naukę. Warto zauważyć, że w 1866 roku, za zgodą biskupa warmińskiego Josepha Geritza, w Braniewie utworzono pierwszy sierociniec, którym również zajęły się siostry ze zgromadzenia.

Obecny klasztor katarzynek na Starym Mieście stał się niewystarczający dla tak rozwiniętej działalności edukacyjnej. W latach 1895–1896, z powodu rosnącej liczby kandydatek pragnących wstąpić do zgromadzenia, postanowiono zbudować drugi budynek klasztorny przy ul. Klasztornej (dzisiaj ul. bł. Reginy Protmann), naprzeciwko starego klasztoru. Niestety, również ta nowa placówka okazała się wkrótce niewystarczająca, a hałaśliwe centrum miasta uniemożliwiało skupienie oraz modlitwę niezbędną w procesie formacyjnym.

Na początku XX wieku, ówczesny Zarząd Generalny Zgromadzenia Sióstr św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy, z Gaudencją (Gaudentia) Glaw na czele, postanowił wzniesienie nowego, większego klasztoru na obrzeżach miasta, przy ulicy Rodelshöfer Straße (dziś Moniuszki). To miejsce stało się nie tylko domem prowincjalnym, ale i przestrzenią dla gospodarstwa rolnego prowadzonego przez zgromadzenie. Kluczowy projekt, jakim był klasztor „Regina Coeli”, ukończono w latach 1904–1906, a budynek ten funkcjonuje do dzisiaj jako główna siedziba Polskiej Prowincji Zgromadzenia.

Budowa nowego klasztoru i życie zakonne

Budynek nowego klasztoru wyróżnia się trójkondygnacyjną strukturą, która została w pełni podpiwniczona, a jego dach jest stromy i naczółkowy. W jego projekcie znajdują się trzy ryzality, z których skrajne są dwuosiowe i trzykondygnacyjne, zakończone szczytami o formie schodkowej, zdobione dekoracją w postaci blend ostrołucznych. Środkowy ryzalit doskonale współgra z wieżyczkami po obu jego stronach. Całkowita powierzchnia obiektu wynosi 1631 m², podczas gdy całkowita kubatura to 19 164 m³.

Budowa rozpoczęła się 28 marca 1904 roku, kiedy to przystąpiono do wykopów pod fundamenty. Po kilku miesiącach, 12 lipca, miała miejsce uroczystość poświęcenia i wmurowania kamienia węgielnego, co było zasługą ks. kanonika Johannesa Wicherta z Fromborka. Dwa lata później, 26 czerwca 1906 roku, biskup warmiński Andreas Thiel dokonał uroczystego poświęcenia nowo ukończonego klasztoru, włączając w to piękną kaplicę. Tego samego dnia, siostra Bernarda Pohlman, będąca wówczas mistrzynią nowicjatu, wraz z około 50 nowicjuszkami, przeniosła się z ul. Klasztornej do nowego gmachu.

W obliczu wybuchu I wojny światowej, klasztor „Regina Coeli” został przystosowany do pełnienia roli szpitala polowego, a katarzynki pracowały jako opiekunki rannych. Budowla była przepełniona chorymi pacjentami oraz uchodźcami. Na szczęście, Brymow’ nie doświadczyło bezpośrednich skutków konfliktu zbrojnego. Dzięki swojemu położeniu, z daleka od kluczowych szlaków komunikacyjnych, miasto uniknęło zniszczeń wojennych. Po opuszczeniu klasztoru przez ranne osoby, znów stał się on miejscem dla nowicjatu, którego nową mistrzynią została siostra Paula Kraemer.

Liczba katarzynek w Braniewie systematycznie rosła, a dawny klasztor św. Katarzyny przy ul. Klasztornej stał się zbyt mały, aby pomieścić tak dużą grupę sióstr. Z tego powodu podjęto decyzję, by dom formacyjny „Regina Coeli” objął część katarzynek. W 1924 roku, w klasztorze została utworzona odrębna wspólnota sióstr katarzynek, na czele której stanęła przełożona Huberta Matern. W 1925 roku przy klasztorze powstał cmentarz klasztorny, na którym zaczęto chować zmarłe siostry. W 1938 roku spoczął tam również ks. Carl Skowroński, wieloletni spowiednik, doradca i kierownik duchowy wielu sióstr.

W 1932 roku, ówczesny „nowy” klasztor w Braniewie zyskał status miejscowego zarządu generalnego sióstr katarzynek. Wkrótce powstało tu również archiwum generalne zgromadzenia. Do 1935 roku wszystkie domy zakonne sióstr katarzynek na Warmii, Powiślu, Pomorzu i w Berlinie podlegały zarządowi generalnemu w Braniewie. Wiosną 1935 roku dokonano podziału zgromadzenia na dwie prowincje, gdzie klasztory umiejscowione na Wschód od Wisły włączono do prowincji warmińskiej z siedzibą w Braniewie, natomiast te położone na zachód stały się częścią nowo utworzonej prowincji berlińskiej. Warto dodać, że datę podziału wspomina się również w kontekście roku 1934, gdy uzyskano zgodę Stolicy Apostolskiej. W 1937 roku matka generalna zgromadzenia, Arcadia Schmalenbach, została wybiera na nową kadencję, a pierwszą przełożoną nowo powstałej prowincji warmińskiej została siostra Irmgard Fox.

II wojna światowa

W trakcie drugiej wojny światowej klasztor stawał się miejscem, gdzie prowadzono działalność medyczną, podobnie jak miało to miejsce podczas I wojny światowej. Na początku w 1939 roku, mimo że władze postanowiły utworzyć lazaret w innych obiektach w Braniewie, takich jak klasztor św. Katarzyny (na ul. Klasztornej), to jednak dom zakonny „Regina Coeli” nie był wyłączony z pomocy. Początkowo miał przyjmować jedynie uchodźców, jednak w obliczu rosnących potrzeb przeniesiono do niego oddział zakaźny ze szpitala Najświętszej Marii Panny.

1 kwietnia 1941 roku klasztor został mianowany rezerwowym szpitalem wojskowym, co oznaczało, że siostry musiały zredukować liczbę cel zakonnych, by zapewnić rannym żołnierzom oraz personelowi medycznemu odpowiednie warunki. Zespół zdrowotny mógł liczyć nawet do 8 lekarzy oraz 60 pielęgniarek, a sama kuchnia klasztorna wymagała rozbudowy, by sprostać potrzebom żywieniowym. Siostry dzieliły się obowiązkami z pielęgniarkami Czerwonego Krzyża, opiekując się poszkodowanymi.

Momentami, gdy wojna zbliżała się ku końcowi, warunki w klasztorze ulegały znacznemu pogorszeniu. Od 5 lutego 1945 roku miasto stało się celem bombardowań, a 10 lutego wprowadzono zakaz przebywania ludności cywilnej. Wkrótce klasztor zaczął się wyludniać. Po wielkiej serii bombardowań 15 lutego siostry postanowiły uciec z „Regina Coeli” i schronić się w bardziej bezpiecznym miejscu, jakim był klasztor św. Katarzyny.

Ostatecznie, przełożona generalna matka M. Arcadia Schmalenbach, wraz z innymi siostrami, opuściły Braniewo 24 lutego 1945 roku, po wielu zmasowanych bombardowaniach. Towarzyszył im ks. Andreas Bönigk, który pełnił funkcję dyrektora duchownego. W bagażach, oprócz najważniejszych rzeczy, siostry schowały relikwie założycielki zakonu, Reginy Protmann, w pobliskiej wsi Mamonowo. Niestety, wiele z nich zmarło w trakcie wędrówki z powodu wycieńczenia i chorób.

Mimo, że wojna przez Braniewo przetaczała się stosunkowo szybko – od pierwszego bombardowania do wyzwolenia minęło zaledwie 1,5 miesiąca – to skutki dla miasta były wręcz katastrofalne. Około 80–85% budynków doznało zniszczeń. Tajemnicą pozostaje, jakim cudem klasztor „Regina Coeli” uniknął większych strat; tylko jedna bomba spadła na ten obiekt, powodując pożar oraz uszkodzenia kaplicy. Mimo tego, z powodu wojennej zawieruchy, klasztor uległ znacznej dewastacji, a przez ponad rok siostry katarzynki pozostawały rozproszone w obozach, szpitalach oraz w domach rodzinnych.

Kaplica klasztorna „Regina Coeli”

W wyższej części klasztoru znajduje się przestronna kaplica, znana jako „Regina Coeli”. Jej malowidła zostały ukończone w maju 1910 roku przez artystę z Elbląga, Justusa Bornowskiego. W lipcu tego samego roku kaplica wzbogaciła się o główny ołtarz, który został stworzony w renomowanym niemieckim mieście wyróżniającym się rzeźbą – Oberammergau.

Ołtarz, wykonany w stylu neogotyckim, przyciąga uwagę swoją szafiastą formą i jest zaaranżowany w postaci tryptyku, który harmonijnie łączy się z mensą ołtarzową dzięki predelli. Ten wyjątkowy element kaplicy jest dedykowany Matce Bożej Królowej Nieba, w związku z czym nosi miano „Regina Coeli”.

W każdą niedzielę, o godzinie 7.00, w kaplicy klasztornej odbywa się msza św., która jest dostępna dla wszystkich wiernych.

Muzeum Zgromadzenia Zakonnego Sióstr św. Katarzyny

W budynku klasztoru można znaleźć trzy sale muzealne, które poświęcone są zarówno działalności, jak i bogatej historii zgromadzenia zakonnego. W pierwszej z sal, najstarszej, zgromadzono liczne eksponaty oraz pamiątki z regionów, w których siostry prowadzą swoją misję w Europie, takich jak Litwa, Rosja, Białoruś, Włochy oraz Niemcy. Co więcej, w tej sali można również znaleźć przedmioty pochodzące z bardziej odległych miejsc, w tym z Brazylijskich terenów Ameryki Południowej oraz z Togo w Afryce.

Dwie następne sale muzealne zostały otwarte 25 sierpnia 2018 roku. Pierwsza z nich została stworzona z myślą o upamiętnieniu 16 sióstr zakonnych, które padły ofiarą II wojny światowej. Ich proces beatyfikacyjny rozpoczął się na poziomie diecezjalnym w 2004 roku, co stanowi ważny krok w uznawaniu ich świętości. Druga z wymienionych sal zawiera cenne pamiątki oraz eksponaty zakonne, które mają istotną wartość muzealną i historyczną. Można tam zobaczyć różnorodny sprzęt liturgiczny, a także przedmioty związane z codziennym życiem, pracą i posługą sióstr.

---

Oceń: Zgromadzenie Zakonne Sióstr św. Katarzyny. Dom prowincjalny „Regina Coeli” w Braniewie

---