Cmentarz przy ul. Olsztyńskiej w Braniewie

---

Lokalizacja i przeznaczenie cmentarza

Cmentarz jest usytuowany w Braniewie, w miejscu, gdzie krzyżują się ulice Olsztyńska oraz Kościuszki. Zaraz obok znajdują się istotne punkty, takie jak urząd miasta oraz dworzec PKP.

Cmentarz jest otoczony z dwóch stron małym ciekiem wodnym oraz brzegiem rzeki Pasłęki. Od strony ulicy Olsztyńskiej obiekt jest zabezpieczony ogrodzeniem, które składa się z ceglanych słupków zwieńczonych stylizowanymi betonowymi czapkami oraz metalową kratą. Wewnątrz cmentarza znajdują się alejki, które zostały wyłożone kostką brukową, umożliwiając swobodne poruszanie się po terenie.

Ponadto, cmentarz dysponuje jednym letnim ujęciem wody, podłączonym do sieci wodociągowej, co ułatwia jego użytkowanie. Cała nekropolia posiada 1709 miejsc grzebalnych, jednak aktualnie nie ma wolnych lokalizacji na nowe groby. Pochówki odbywają się jedynie w grobach już istniejących. Cmentarz pełni rolę cmentarza komunalnego, służąc społeczności lokalnej jako miejsce wiecznego spoczynku.

Historia cmentarza

Cmentarz w Braniewie ma głęboką historię, sięgającą przynajmniej 1651 roku, kiedy to został założony w Nowym Mieście jako miejsce pochówku ofiar epidemii dżumy. Z tego właśnie powodu wybrano lokalizację w pobliżu murów miejskich, przy drodze w kierunku Pieniężna. Tutaj grzebano zmarłych na dżumę w niepoświęconej ziemi, a także osoby, które popełniły samobójstwo oraz nieochrzczone niemowlęta, co świadczy o społecznych i religijnych kontekście tej praktyki oraz ówczesnych wierzeniach.

Historia tego miejsca staje się bardziej udokumentowana w XVIII wieku, co związane jest z budową kaplicy cmentarnej pod wezwaniem świętego Rocha, która wzniesiono w latach 1710–1711. To niewątpliwie ważny etap w dziejach cmentarza, podkreślający jego religijne znaczenie oraz rolę w lokalnej społeczności.

Po zakończeniu II wojny światowej, w okresie 1945–1947, na cmentarzu grzebano zmarłych Niemców, którzy padli ofiarą tyfusu oraz skrajnego wyczerpania. Wiele z tych pochówków dokonano w zbiorowych grobach, często bez trumien, co pokazuje tragiczne losy tamtych czasów.

Obecnie teren ten funkcjonuje jako cmentarz komunalny, a najstarsze widoczne nagrobki pochodzą z 1948 roku. W 1998 roku przeprowadzono bardzo potrzebny remont ogrodzenia, a w 2005 roku zmodernizowano kaplicę św. Rocha, co przyczyniło się do zachowania pamięci o tym wyjątkowym miejscu.

W bezpośrednim sąsiedztwie cmentarza, około 1835 roku, powstał cmentarz żydowski, który niestety został sprofanowany przez nazistów w ramach nocy kryształowej, mającej miejsce w dniach 9-10 listopada 1938 roku. Dziś pozostałością po tym miejscu są jedynie fragmenty ogrodzenia oraz tablica pamiątkowa, która została umieszczona w 2018 roku, mająca na celu utrwalenie pamięci o jego historii i tragicznych wydarzeniach związanych z przeszłością.

Kaplica pw. św. Rocha

Informacje na temat kaplicy pw. św. Rocha są niezwykle interesujące. W historii Braniewa szczególnie dramatyczne wydarzenia miały miejsce w 1709 roku, kiedy do miasta dotarły wieści o rozprzestrzenieniu się dżumy. Ta sytuacja wywołała wielki niepokój wśród mieszkańców oraz lokalnych władz. Niestety, pomimo wprowadzenia różnych środków ostrożności, choroba wkrótce się rozprzestrzeniła. Było to szczególnie widoczne na początku października tego samego roku, kiedy do miasta przybył zarażony przyjezdny z Królewca.

W listopadzie sytuacja stała się dramatyczna, gdyż całe rodziny zaczęły umierać. Chorych umieszczano w domach dla trędowatych, które znajdowały się przed bramami miejskimi, a także rozpoczęto budowę baraków dla osób dotkniętych chorobą w pobliskim lesie. Niestety, dżuma wzięła w Braniewie ogromny żniwo, zwłaszcza w 1710 roku, kiedy to miasto odnotowało około 1050 zgonów, natomiast w całej parafii braniewskiej liczba ta mogła wynosić nawet do 8 tysięcy osób. Najtragiczniejsza sytuacja miała miejsce w Nowym Mieście, gdzie śmierć dotknęła wyjątkowo dużą liczbę ludzi.

Cmentarze w tym czasie były niewystarczające, aby pomieścić wszystkich zmarłych. Szczególnie wielu grzebano na cmentarzu św. Jana, w pobliżu kaplicy Świętego Krzyża w Braniewie, oraz na cmentarzu przy drodze prowadzącej do Pieniężna, dzisiejszej ul. Olsztyńskiej, który zyskał miano dżumowego. To tam ksiądz Jan Trojan, duchowny Nowego Miasta Braniewa, z zebranych funduszy postanowił ufundować kaplicę św. Rocha, patrona zarażonych. Zmarli, będący ofiarami epidemii, znajdowali swoje ostatnie miejsce spoczynku właśnie na cmentarzu przy tej kaplicy. Sam ksiądz Trojan również zmarł w tragicznym roku 1710, a dżuma ostatecznie wygasła w Braniewie w marcu 1711 roku, co było postrzegane jako koniec największej epidemii w tej okolicy.

Po zakończeniu wojny, kaplica pw. św. Rocha stała się nieczynna i zaczęła popadać w ruinę. Miasto nie miało możliwości, aby ją uratować, dlatego zdecydowało się przekazać ją parafii św. Katarzyny w Braniewie. Dzięki inicjatywie ks. Tadeusza Brandysa oraz wsparciu honorowego obywatela miasta Gerharda Steffena, w 2005 roku została przeprowadzona renowacja tej zabytkowej kaplicy. W maju 2006 roku na jej ścianie umieszczono specjalną pamiątkową tablicę, a 18 czerwca tego samego roku dokonano ponownego poświęcenia kaplicy, w którym uczestniczyli arcybiskup Wojciech Ziemba oraz wizytator apostolski ks. Lothar Schlegel.

Pochowani na cmentarzu przy ul. Olsztyńskiej w Braniewie

Na cmentarzu przy ul. Olsztyńskiej w Braniewie spoczywają postacie, które odgrywały istotne role w historii regionu. Poniżej znajduje się lista niektórych z nich:

• Janina Filipska (1925–2024) – porucznik Armii Krajowej, a także kurier tatrzański, której działalność wojskowa miała ogromne znaczenie w czasie drugiej wojny światowej,
• Jan Hołubowski (1908–1996) – jeden z najwybitniejszych cymbalistów wileńskich, który wzbogacił polską kulturę muzyczną,
• Georg Lühr (1855–1939) – warmiński historyk i nauczyciel, pracujący w gimnazjach w Reszlu oraz Braniewie, który przyczynił się do edukacji wielu pokoleń.

---

Oceń: Cmentarz przy ul. Olsztyńskiej w Braniewie

---