Wieża Młyna Kieratowego w Braniewie

---

Historia

W średniowiecznych czasach, Braniewo miało okazały zestaw murów obronnych, z których do dzisiaj przetrwały jedynie fragmenty. Możemy zobaczyć bramę wjazdową do zamku biskupiego, Wieżę Kleszą oraz niską, bezimienną basztę. Z Basztą Prochową sąsiaduje z kolei najwspanialsza i najlepiej zachowana Wieża Młyna Kieratowego.

Ta wieża została zbudowana na przełomie XIV i XV wieku, pełniąc kluczową rolę w obronnym systemie południowych murów miejskich, a także stanowiąc najpotężniejszy element architektury obronnej Starego Miasta. Jej zadaniem była ochrona przed atakami, szczególnie od strony południowej, a także tworzenie podstaw dla podwójnego mur w obronie miejskiej – zarówno wewnętrznego, jak i zewnętrznego, który został wybudowany w 1434 roku. Zewnętrzna część wieży oraz mur otaczała fosa, która follows the old curve of the Pasłęka river.

W XVII wieku, gdy meczuszki fortyfikacji straciły na znaczeniu, starano się je stopniowo rozbierać. Na początku XIX wieku zniknęły wszystkie bramy miejskie, a do 1843 roku usunięto wiele fragmentów murów, łącznie z niektórymi wieżami. Pozostałe baszty, takie jak Wieża Klesza, zostały zaadaptowane na różne inne cele. Wieża Młyna Kieratowego zyskała nowe funkcje, takie jak więzienie po 1840 roku, a w 1888 roku została sprzedana za 3000 marek klasztorowi sióstr katarzynek.

Po drugiej wojnie światowej, zniszczona wieża przetrwała w stanie ruiny, z dachem, który wkrótce uległ degradacji. W 1968 roku, dzięki inicjatywie Józefa Rusieckiego, nowego zastępcy komendanta Hufca ZHP Braniewo, władze miasta zgodziły się na jej adaptację dla lokalnego harcerstwa. Architekt Witold Czajkowski (1927–2005) stworzył projekt odbudowy wieży, a harcerze przy wsparciu miasta zrealizowali remont w ciągu sześciu lat. Wiosną 1973 roku wieża została uroczyście otwarta jako harcówka.

To miejsce stało się nową siedzibą hufca, który wcześniej mieścił się przy ul. Kościuszki 5a. W przestrzeni wieży oprócz pomieszczeń biurowych na parterze stworzono dużą salę kominkową z ręcznie wykonanymi, dębowymi meblami, a także zbiory sali tradycji Hufca ZHP Braniewo. Na najwyższym piętrze umiejscowiono bibliotekę wraz z salą metodyczną i pomieszczeniami dla Harcerskiego Klubu Łączności.

Po przemianach ustrojowych w 1989 roku, hufiec stracił swoją siedzibę – Basztę Harcerską, wskutek roszczeń Kościoła katolickiego dotyczących majątku utraconego po II wojnie światowej. Na rok 1991 miała miejsce pierwsza decyzja o przekazaniu obiektu katarzynkom, co spotkało się z oporem ze strony członków ZHP. Po długich perypetiach harcerze uzyskali 3-letnią dzierżawę, a późniejsze przedłużenia umowy były już niemożliwe. Ostatecznie, 9 sierpnia 1996 roku, miasto ujęło w swoich planach odebranie baszty Hufcowi ZHP Braniewo, a nową siedzibą hufca stały się pomieszczenia w suterenie szkoły podstawowej nr 1 przy ul. Armii Krajowej.

Nazewnictwo baszty

Na przestrzeni lat nazwa wieży, znanej jako Wieża Młyna Kieratowego (niem. Rossmühlenturm), ulegała wielu zmianom. Pierwsza z tych nazw była ściśle związana z jej głównym przeznaczeniem, jakim było mielenie zboża przy użyciu siły kieratu. Chociaż w Braniewie istniały wcześniej młyny wodne, takie jak młyn Arnolda w Wikielcu oraz Wielki Młyn Miejski (Große Amtsmühle) w Nowym Mieście Braniewie, konstrukcja młyna kieratowego zapewniała ważne wsparcie podczas oblężeń. W przypadku, gdy dostęp do młynów wodnych był blokowany, mieszkańcy miasta mogli nadal mielić ziarno używając siły mięśni zwierząt lub ludzi, co zapewniało im niezależność od zewnętrznych źródeł.

Wieża była także znana jako Tymienicze, co oznacza „ciemnica”, ze względu na będące w niej więzienie. W 1450 roku, kiedy to w Braniewie osiedliły się beginki, którzy zbudowali przy wieży swój klasztor, zaczęto nazywać ją Wieżą Mniszek lub Klasztorną (Nonnenturm). Po II wojnie światowej, w 1973 roku, obiekt zyskał nową nazwę: Baszta Harcerska, gdyż przez ponad dwie dekady służyła jako siedziba Hufca ZHP Braniewo.

Aktualnie, po odzyskaniu wieży przez Kościół katolicki, jest często określana po prostu jako Baszta, a do 2021 roku potwierdzała to tablica umieszczona na murze, wskazująca adres: ul. Basztowa 1 (obecnie ul. bł. Reginy Protmann 1).

Architektura

Wieża Młyna Kieratowego stanowi doskonały przykład architektury gotyckiej, zbudowanej z charakterystycznej pełnej cegły gotyckiej.

Jej unikalny kształt przypomina podkowę, z kwadratowym wnętrzem o boku 5,80 m, które na jednej stronie, od strony fosy, przechodzi w półkole, zwiększając średnicę do 7,00 m.

Wnętrze wieży kryje nie tylko ciekawe rozwiązania przestrzenne, ale również musimy zwrócić uwagę na walory konstrukcyjne – mur wewnętrzny baszty z nieco mniejszą grubością wynoszącą zaledwie 0,5 m w tylnej części, gdzie wysuwa się nieco poza linię muru miejskiego.

Okna wieży zaopatrzone są w segmentowe łuki, natomiast piwnica charakteryzuje się sklepień łukowym, co potwierdza jej gotycki styl.

Cała budowla składa się z czterech kondygnacji, z czego ostatnia została prawdopodobnie ukończona w latach 1505–1507 i zbudowana przez mistrza Hansa.

Dziś wieża osiąga wysokość 16,16 m od poziomu gruntu (w kierunku północnym), z kondygnacjami o wysokości stropów wynoszącej 12,70 m oraz dachem o wysokości 3,46 m.

---

Oceń: Wieża Młyna Kieratowego w Braniewie

---