Muzeum Ziemi Braniewskiej

---

Historia muzealnictwa w Braniewie

Pierwsze muzeum – Das Antik-Archäologische Kabinett am Lyceum Hosianum

W roku 1880, z inicjatywy prof. Wilhelma Weißbrodta, w braniewskim Liceum Hosianum zostało założone jedno z pierwszych muzeów na terenie Prus Wschodnich, a mianowicie Das Antik-Archäologische Kabinett am Lyceum Hosianum. Pierwotnym celem tworzenia tego muzeum była chęć stworzenia sali historycznej, która miała służyć jako ważny element dydaktyczny dla studentów uczelni. Dzięki jednak pasji oraz zaangażowaniu profesora, z niewielkiego zbioru gipsowych odlewów przekształciło się ono w bogate muzeum sztuki antycznej.

W zbiorach zgromadzonych w muzeum można było odnaleźć nie tylko odlewy, ale również wiele cennych zabytków – w tym inskrypcje oraz liczne znaleziska archeologiczne. W chwili śmierci profesora Weißbrodta, jego zbiór liczył już 1250 pozycji, z czego około połowy stanowiły oryginalne artefakty. Warto zaznaczyć, że w muzeum przechowywano około 140 kamiennych inskrypcji oraz wiele cennych zabytków pochodzących z Grecji, Italii oraz Egiptu. Wśród eksponatów były m.in. rzeźby i reliefy antyczne, detale architektoniczne, czy też różnorodne naczynia ceramiczne, w tym greckie naczynia czarno- i czerwonofigurowe, a także naczynia wykopane przez Heinricha Schliemanna w Troi.

Dzięki staraniom prof. Weißbrodta oraz jego współpracownika, profesora historii Viktora Röhricha, od 1899 roku funkcjonował również gabinet numizmatyczny, który obejmował monety zarówno antyczne, jak i te późniejsze. Najważniejszy etap tworzenia kolekcji zakończył się w 1917 roku, gdy profesor Weißbrodt zmarł w wieku 81 lat, pozostawiając po sobie nie tylko obszerną kolekcję, ale także oddanie dla uczelni.

W latach 1918–1923 nad zbiorami czuwał profesor Josef Kroll, a następnie ich pieczę przejął uznawany za specjalistę tego okresu, profesor Bernhard Laum. Pomimo jego pracy oraz wysiłków jego poprzedników, nie udało się zgromadzić wielu nowych nabytków. Muzeum zmieniało również swoją siedzibę w Braniewie, część zbiorów była wystawiana w Kamiennym Domu, natomiast część przeniesiono w 1927 roku do budynku dawnego kasyna miejskiego. W 1936 roku prof. Laum opuścił Braniewo, a ostatnim kustoszem muzeum został Josef Weinig.

Warto podkreślić, iż muzeum istniało aż do wybuchu II wojny światowej. Niestety w 1945 roku, w wyniku działań wojennych, zbiory i budynki, w których były przechowywane, uległy zniszczeniu.

Sytuacja po II wojnie światowej

Po zakończeniu II wojny światowej, zbiory muzealne zostały rozproszone, a sama placówka przestała funkcjonować. Wiele eksponatów zaginęło, a część sztuki sakralnej trafiła do kościołów w różnych miastach. Niektóre ocalałe zabytki można było zobaczyć w Lidzbarze Warmińskim, gdzie prezentowane są między innymi rzeźby oraz kolekcja cyny z braniewskich zbiorów.

Wiele artefaktów przekazano do Muzeum Mazurskiego w Olsztynie, a później znalazły się w Dziale Sztuki Starożytnej Muzeum Narodowego w Warszawie. Zbiory te obejmowały 122 kamienne inskrypcje, z czego 39 łacińskich oraz 84 greckie. Najstarszym znanym rękopisem, który trafił do Muzeum Narodowego w Warszawie, jest rękopis Nowego Testamentu datowany na VIII wiek, który wcześniej należał do profesorów i który został nabyty w 1900 roku.

Od 1945 roku Braniewo nie miało własnej placówki muzealnej, mimo swojej bogatej historii. W dniu 28 listopada 1978 roku w mieście zawiązało się Towarzystwo Miłośników Braniewa, którego jednym z głównych celów było dążenie do utworzenia lokalnego muzeum. Pomysł ten napotykał wiele trudności, w tym problem z pozyskaniem odpowiedniej lokalizacji oraz brak zaangażowania ze strony lokalnych władz.

W 2015 roku Towarzystwo Miłośników Braniewa zaapelowało do starosty braniewskiego o pomoc w realizacji marzenia wielu mieszkańców – utworzenia muzeum. W styczniu 2016 roku podpisano porozumienie z Kurią Archidiecezjalną w Olsztynie, co umożliwiło wykorzystanie pomieszczeń po zlikwidowanej bibliotece pedagogicznej na potrzeby muzeum do końca 2025 roku. Dzięki wsparciu finansowemu starostwa, braniewskich przedsiębiorców oraz mieszkańców, rozpoczęto remont oraz adaptację obiektu na nowe pomieszczenia muzealne.

Wsparcie społeczne było kluczowe dla powodzenia tego przedsięwzięcia – obejmowało ono przekazywanie niezbędnego wyposażenia, materiałów budowlanych i wsparcia logistycznego, co znacząco ułatwiło proces tworzenia mint.

Muzeum Ziemi Braniewskiej

Muzeum Ziemi Braniewskiej rozpoczęło swoją działalność 3 września 2016 roku. Jego prowadzenie odbywa się w sposób społeczny przez Towarzystwo Miłośników Braniewa, które aktywnie zajmuje się pozyskiwaniem i wypożyczaniem eksponatów, a także organizowaniem stałych oraz czasowych wystaw. Muzeum pełni również rolę miejsca spotkań, gdzie odbywają się konferencje, w tym wydarzenia na poziomie międzynarodowym, oraz regularne czwartkowe spotkania poświęcone historii.

Dzięki systematycznym pracom remontowym i adaptacyjnym, Muzeum sukcesywnie powiększa swoją powierzchnię wystawienniczą. Wśród zmodernizowanych przestrzeni znajduje się między innymi średniowieczna Wieża Klesza, która przylega do głównego obiektu. W dniu 4 sierpnia 2017 roku miało miejsce otwarcie wystaw pod tytułami „Braniewo – miasto portowe od połowy XIV do połowy XX wieku” oraz „Ceramika budowlana konstrukcyjna i dekoracyjna”. Kolejnym ważnym wydarzeniem było przeniesienie wystawy „Historia Zamku Biskupiego w Braniewie” do Wieży Kleszej.

16 listopada 2017 roku otworzono nową wystawę „W przededniu wielkiej wojny 1409–1410”, na której prezentowane są zbroje rycerskie oraz ich poszczególne elementy, takie jak przyłbice, napierśniki, naramienniki, rękawice pancerne oraz sztylety, tarcze i miecze. Ważnym eksponatem jest również chorągiew braniewska, a w witrynkach można zobaczyć drobne przedmioty codziennego użytku.

W przestrzeni zewnętrznej muzeum, pod arkadami, umieszczono szereg tablic pamiątkowych poświęconych wybitnym osobom związanym z Braniewem. Wśród nich można znaleźć tablice dla Antonio Possevino (styczeń 2006), Stanisława Hozjusza (listopad 2006), Władysława Świtalskiego (2012), Wilhelma Weißbrodta (2014), Macieja Kazimierza Sarbiewskiego (2016), Konrada Zuse (2017) oraz węgierskiego poety epoki odrodzenia Bálinta Balassiego, którego tablica została odsłonięta 31 maja 2018 roku. Dodatkowo, kolejne tablice poświęcone honorowym obywatelom Braniewa, takim jak Jacob Jacobson (21 września 2018) oraz Wojciech Iwulski (21 października 2020), zostały umieszczone przy ul. Kościuszki. Nowe tablice zostały również postawione na otwartym w 2021 roku lapidarium cmentarza św. Jana, upamiętniając zmarłych wykładowców.

Muzeum publikuje również cykliczną publikację pt. „Celulozowe Muzeum Ziemi Braniewskiej”, która koncentruje się na historii Braniewa oraz jego okolic. Pierwsze wydanie miało miejsce w grudniu 2014 roku jako wstęp do utworzenia muzeum, a do 2017 roku wydano cztery części tej publikacji. Kolejnymi wydaniami są monografie dotyczące historycznych budowli i wybitnych mieszkańców Braniewa, takie jak „Życie i działalność ks. Tadeusza Brandysa”, „Życie i działalność ks. dziekana Stanisława Orłowskiego”, „Historia Wieży Kleszej” czy „Dawne braniewskie obwarowania miejskie”.

Muzeum jest dostępne dla zwiedzających przez sześć dni w tygodniu, od wtorku do niedzieli, w godzinach 12:00–16:00, a wstęp jest bezpłatny.

---

Oceń: Muzeum Ziemi Braniewskiej

---